55 vjet më parë, një truk i Sigurimit eliminoi fizikisht një njeri të dëgjuar për bëmat e tij në kryeqendrën e antikomunizmit, në Shkodër. Them fizikisht, sepse legjenda për Hilmi Seitin jeton edhe sot në Shkodër, çamin e jashtëzakonshëm. Një funksionar i Sigurimit të Shtetit, që në vend të ishte armiku, ishte miku për shumë kundërshtarë të regjimit. Për Hilmi Sieitin dëgjova rreth 20 vjet më parë nga Lutfi Sejko, me prejardhje nga Filati, një ish i përndjekur politik si pjesë e të ashtuquajturit grup armiqësor i Teme Sejkos dhe Tahir Demit. “Në Shkodër e respektonin dhe njihnin si Bacë Hilmija”, më tregoi filatasi Sejko, i cili kishte qenë dëshmitar në shumë nga ngjarjet që tregonte për Hilmi Seitin. Më ka rastisur shpesh të dëgjoj fjalë të mira nga shkodranë për Hilmiun, edhe pse kanë kaluar kaq shumë vite që nga vdekja e tij e mistershme. Kanë kaluar 55 vjet që nga ajo ditë prilli kur pasi ishte kthyer nga Tirana dhe pas një bisede me sekretarin e parë në Shkodër, ndërroi jetë. Lajmi mori dhenë dhe funerali i këtij burri të Çamërisë ka qenë i madh dhe i veçantë. Sot me të drejtë mund të themi se ajo që ndodhi me Hilmi Seitin ishte prologu i një gjenocidi të ri që do të zbatonte Sigurimi i Shtetit dhe udhëheqja e asaj kohe ndaj çamëve dhe çdo personaliteti të kësaj krahine, që pa diskutim kishin kontribute dhe ishin djem nga familjet më të mira të Çamërisë.
Në këtë përvjetor të ndarjes nga jeta, djali i Hilmi Seitit, që fatkeqësisht nuk e njohu fizikisht babanë e tij, se ishte motak, tregon se emri i tij e ka shoqëruar gjatë gjithë jetës.
“Babanë e kam parë për vite të tëra vetëm në fotografi: i pashëm, i thjeshtë, sy të zgjuar dhe autoritarë. I vogël e shikoja në ëndërr. Dëgjoja për babanë nga të panjohur, që më përqafonin. E kërkoja, më tregonin. Pyesja nënën time. Më tregonte sa humor kishte, sa i dashur ishte. Të gjithë (rreth meje)tregonin. Vitet kalonin, por njerëzit nuk reshtnin, tregonin…”, thotë i biri Agimi. “Si të quajnë? Çfarë e ke Hilmi Seitin? Ka qenë burrë! E ka dasht gjithë Shkodra… Mori vesh se filani donte të arratisej… E thirri… i tha shko të fillosh punë…”. Me dhjetëra histori, njerëzish të thjeshtë, ai vazhdon t’i dëgjojë edhe sot. Nuk besoj të jenë të shumtë ata njerëz të cilët duke mos e njohur babanë e tyre të gjallë, ta kenë njohur aq mirë në marrëdhënie me të tjerët dhe në punën e tij. Një punë mjaft delikate. Përballje me njerëzit, eprorët, me veten. I rritur jetim, larg shtëpisë, ndër ata çamë të mitur të ndihmuar nga paria e Çamërisë për të shkuar në shkollë. Nëpër konvikte, në luftë, në internim, në luftë me jetën, i vetëm dhe njëkohësisht me shumë shokë e miq, por që në asnjë çast nuk pranonte hipokrizinë.
Djali tregon se pas viteve ’90, u shkrua periodikisht në gazeta të ndryshme dhe e vërteta mbi vdekjen e babait filloi të kristalizohet dhe të përputhet me dyshimin e hershëm të nënës. “Mësuam që Hilmi Seiti ishte kritikuar rëndë për zbutje të luftës së klasave. Mësuam që, zyrtarisht, Hilmi Seiti “nuk gjente gjurmë të veprimtarisë armiqësore të klerit në Shkodër”, megjithëse kjo i ishte kërkuar që në fillimet e viteve ’50”, thotë Agimi. “Ridëgjuam, atë që dinim, që me gjithë profesionin specifik që kishte zgjedhur, ndryshe nga shumë drejtues të lartë të Sigurimit e Policisë, Hilmi Seiti kishte ditur të bënte dallimin ndërmjet mjerimit dhe ideve. Babai im, gjeneral-major Hilmi Seiti e kishte zgjedhur rrugën e tij dhe si njeri me integritet dhe me një inteligjencë të rrallë u përpoq të bënte më të mirën në atë mori djallëzish e mizorish gati mesjetare të kohës. Por ai nuk mund të bënte çmenduri. E vetmja çmenduri që bëri im atë ishte që nuk e shiti Çamërinë, që nuk mundi të pranonte tezën antishqiptare se çamët, ky popull kaq i zgjuar, vital dhe patriot, ishin në shërbim të Greqisë. Eliminimi i tij ishte pa dyshim vepër e kupolës drejtuese të shtetit komunist dhe i hapi rrugën jo vetëm realizimit të “komplotit çam”, por edhe spastrimit të brezit intelektual e të shkolluar çam që me aq kujdes e vështirësi ishte formuar nga paria dhe familjet aq punëtore të Çamërisë. Kjo qe goditja e radhës dhe më e ndyra që merrte popullsia atdhedashëse çame, por që këtë herë i vinte nga nuk e priste dhe për më tepër e etiketonte si të pabesë”, thotë Agimi.
Agim Seitit i ra në dorë rastësisht libri “Ditari i kujtimeve të mia”, i shkruar nga Gjokë Vata. Një miku i tij, shkodran, Anton Daka, biri i një familjeje të nderuar që iu privua jeta në liri në kohën e diktaturës, si babait të tij, Nikolla Daka, e takoi dhe i tregoi për këtë libër, brenda të cilit autori flet me shumë respekt për gjeneral Hilmi Seitin. “U befasova dhe e lexova menjëherë, aq më tepër kur mora vesh se autori ishte i verbër. Problemet që kam edhe unë vetë me sytë, më bëjnë të besoj e të respektoj më shumë këtë kategori njerëzish që u mungon gjëja e shtrenjtë e jetës”, tregon Agimi, i cili ka përzgjedhur disa paragrafë nga ky libër, ku flitet për çamin-gjeneral Hilmi Seiti.
Fragmente nga libri
Çudi – foli Marku, – edhe autoritetet e këtij mut shteti mundohen me e nxanë piska njani-tjetrin. Mantho Bala të njeh shumë mirë, por e zemëron përkrahja që të jep Hilmi Seiti. Sado e vogël qoftë shpresa e luftës së karrierës mundohen me e shfrytzue. Këta e luftojnë njani-tjetrin me bërryla të padukshëm e nënkambca të pahetueshme. Pak me i shkit kamba Hilmi Seitit, mundohen me ia nxanë kryet me derën edhe me përkrahjen që të kanë dhënë ty. Jo ma mund të pyes kush si po shket Hilmi Seiti. Kur shkitën ma të rrangut, po ky?.
***
Ia tregova Hilmi Seitit sjelljen e autoriteteve me ty, ai ma priti: “Nuk është në nderin e luftës së klasave përndjekja e Gjokës”. Këto fjalët e ma të plotfuqishmit të Shkodrës po t’i hapnin dykapakësh dyert e të gjithave institucioneve e me çka pava në të po të jep dorën me u ngjitë shpejt e shpejt aty nga u shkite.”
***
Filip Gjergji u ka dhanë rrugë fjalëve të Hilmi Seitit e ato janë përhapë ma shpejtë se do përhapeshin me një trasmetim radiofonik. Arsyetimet e gjeneral Hilmisë, pranohen në mënyrë të pakundërshtueshme nga të gjitha autoritetet e qytetit, prandaj qëndrimi i Hilmisë ndaj meje është ba qëndrimi i të gjithëve ose asht e shtime.
***
Disa kangë e valle gjatë shfaqes u duartrokitën ngrohtësisht nga publiku. Përgëzimin e parë në skenë ma dha Hilmi Seiti. Në çastin e shtrëngimit të dorës duartrokitjet e publikut shpërthyen ma të fuqishmet. Këto duartrokitje synonin dy qëllime: me më shprehë përgëzimin ma të ngrohtë e dëshirën e rehabilitimit tim. Shembullin e Hilmi Seitit kush e dashtë e kush pa dashtë e ndoqën të gjithë autoritetet e pranishme. Veprimit tim muzikor iu akordue çmimi i parë i festivalit. Ky çmim, – tha Hilmi Seiti, – duhet me përmbushë angazhimet që kam marrë me emrin tand. Ky angazhim do t’u japë zemër përpjekjeve të mia me ta hapë rrugën drejt ngjitjes, ndonse ecja mund të jetë e ngadaltë, qëllimi do arrihet siç dëshirojmë.
***
“Mark Tatiqi më tha: Në popull ka nisë me u folë keq për ty. Dhania e dorës e Hilmi Seitit interpretohet si bamja e lëshimit të ndytë që të hapë rrug’n e favore të spiunit. Përgojimi i gojëkëqijve ma shndërron gëzimin në vuajtje e në krahin e këtij përgojimi ka nisë me ndejë edhe dyshimi im, mos vallë përkrahja e Hilmi Seitit lidhet me ndonjë kushtëzim politik? Prenk Jakova më tha: – shtrëngoju fort për duart e Hilmi Seitit, thashethemsat i kanë me u dëfrye thashethemet e tyne. Hilmi Seitit i ka ardhë te hunda ky numër i të rekrutumve e jo ma me të përfshi edhe ty në ta. Ti nuk i ke kushtet me shërbye në atë soj rekrutimi”.
***
“Si me përpikmërinë e çdo takimi arrita pak para orarit me hi te Hilmi Seiti. Më mori përdore dhe shkuam bashkë në zyrën e tij.
Më ke gjetur në një valë befasish me punë, – filloi ai, – prandaj më duhet të flas shkurt e shkoqur. Je duke bërë disa gabime të pafalshme, megjithatë po mos t’i falja nuk do të thërrisja këtu. Megjithatë, ta dish mirë këtë, unë jam një e shteti është shumë. Ti e të gjithë e dimë mirë, unë nuk jam ai njësh i mrekullirave të shtetit, jam i privilegjuari i kryerjes së detyrave që më ngarkojnë. Avokat mbrojtës i atij që e sulmon vet veten nuk mund të bëhem. Unë të kam thirrur që të të porosis që t’i pushosh sulmet kundër vetes tënde. Këtij shteti nuk janë të zotët t’i bëjnë gjë jo ti e shokët tuaj, por sikur të luanim mendsh as unë e kolegët e mij. Shteti ynë është kampi socialist e kampi socialist është shteti ynë. E ke zhytur veten nën sipërfaqen e ujit dhe po s’e nxorre dorën në sipërfaqen e tij, unë s’kam si ta kap dorën e të nxjerr në breg. Ju veriorët keni një thënie
“tepria ka mrekullinë”. Ti si verior a e respekton këtë si thënie? I vetmi shans shpëtimi i yti është të luftosh armiqtë e tu të shtirur si miq dhe në këtë luftë mua më ke përkrah”.
***
“Në orën 10 padreke u nisa në Fushë-Arrëz. Me të arritë në Pukë shoferi ndali makinën e më ftoi me pi një kafe me të. Sapo hymë në kafene nji klient pyeti tjetrin me za të ngadaltë:
– Si shpjegohet kjo vdekje e Hilmi Seitit kaq e menjëhershme?
U drodha i tanë.
– Hilmi Seiti?- e pyeta shoferin si të mos priste kureshtja me pyet kënd ma tej. E mashtroi komunizmi mendova, e vuni mish e shpirt në shërbim të atij mashtrimi. Sjellja me mue e disa të tjerë qe shenjë pendimi. Ndoshta ai shenjë është ba shkaktar i vdekjes. Bamirsia e tij ndaj meje m’u jep shkas lutjeve të mija për të. E nëse lutjet janë të papranueshme, lutjet nuk dënohen”.
