Roma po përgatitet për kanonizimin e jo vetëm një, por dy papëve, Papës polak, Gjon Pali i Dytë dhe Gjonit të 12. Por, në këtë qytet, në një cep, ka ekzistuar prej kohësh një vend pak përtej botës së katolicizmit.
Në dimrin e vitit 1821, në zemër të Romës, në një shtëpi pranë Shkallëve Spanjolle, një anglez ishte në grahmat e fundit të jetës. Ai ishte poeti Xhon Kits (John Keats). Kits kishte tuberkuloz dhe me vdekjen që i afrohej, i kërkoi një shoku të shkonte të inspektonte varrezën protestante, ku do të varrosej.
Shoku i tij ishte në gjendje t’i raportonte se i dukej një vend shumë i mirë për eshtrat e një poeti dhe gjithë këto vite më vonë, ai sërish mbetet një vend shumë i bukur.
Sapo hyn në portën e saj, zhurma e trafikut të qytetit fillon të largohet. Dhe kur ecën më tutje, ajri mbushet me cicërimat e zogjve dhe aromën e luleve. Dielli depërton përmes pemëve të larta dhe bie mbi gurët e varrit.
Varret ngjiten në një të përpjetë drejt një muri gati dy mijë vjet të vjetër – një mur që dikur ishte pjesë e mbrojtjeve të Romës së lashtë. Ky vend njihet si varreza jokatolike. Dhe kur unë e vizitova në një mëngjes të këndshëm pranvere, dukej se ishte zhytur në një paqe të thellë. Ndoqa shtegun që të çon në cepin më të largët, te varri i Kits. Mbi barin përreth ishte një tapet i çelët me luledele. Por fjalët në gurin e varrit përfshinin një sens dështimi që mbyti poetin në ditët e tij të fundit.
Ai ishte vetëm 25 vjeç dhe bota nuk e kishte njohur ende gjenialitetin e tij. Kits ndiente se nuk do të vihej re. Epitafi e sugjeron këtë gjë dhe guri i tij i varrit lexon: “Këtu gjendet një nga ata, emri i të cilëve ishte shkruar në ujë.”
Mikesha e Kitsit, gjithashtu poete, Shelli (Shelley), e quajti varrezën si më të bukurën që pati parë ndonjëherë. Dhe shpejt ajo u varros po aty.
Vetëm një vit pas vdekjes së Kitsit, Shelli u mbyt pranë brigjeve të Italisë. Dhe hiri i saj u varros poshtë murit romak. Mbi varr një kullë vrojtimi e rrëzuar ngjitet drejt qiellit blu. Ndoshta mbi rrënoja fantazmat e legjionarëve qëndrojnë ende dhe bëjnë rojë.
Dhe në dheun përreth Kitsit dhe Shellit, në mijëra varre gjenden poetë të tjerë dhe piktorë, shkrimtarë e skulptorë. Mes tyre ka diplomatë, turistë, ushtarë dhe shumë të tjerë. Për shumë shekuj, Roma me të gjithë historinë e vet, lavdinë e së shkuarës dhe besimin e lashtë, ka tërhequr të gjitha llojet e njerëzve nga të gjitha cepat e botës. Natyrisht, jo të gjithë qenë katolikë. Dhe një herë e një kohë, nëse ata vdisnin aty, situata do të bëhej paksa e sikletshme. Ata nuk mund të varroseshin në tokë të shenjtëruar katolike. Por gati 300 vjet më parë, Papa Klement XI nxori një dekret për themelimin e varrezës protestante – e cila gjendej brenda mureve të shenjta të qytetit.
Disa nga të parët që u varrosën aty qenë vizitorë anglezë të bllokuar në Romë gjatë “turneut të madh” të shëtitjes në Europë. Të tjerë në varrezë patën ardhur me shpresë se klima mesdhetare e Romës do të ishte e shëndetshme për ta – por u zhgënjyen në mënyrë fatale. Malaria dhe kolera në disa raste qëndronte në pritje në brigjet e lumit Tiber.
Dhe disa takuan vdekjen në Romë në mënyrë të dhunshme. Mes atyre në varrezë është edhe një viktimë e hershme e trafikut të qytetit – një udhëtar që vdiq kur u përplas nga një karrocë. Ka viktima të aksidenteve në gjueti. Një disident iranian i vrarë gjendet gjithashtu i varrosur nën selvi.
Disa nga ata që janë në varrezë ndoshta janë ndier shumë larg shtëpisë kur morën frymë për herë të fundit. Por shumë mund të kenë zgjedhur të vdesin këtu. Ata mund ta kenë dashuruar Romën, ta kishin konsideruar të tyren dhe të jetonin këtu gjatë dhe të lumtur.
Tashmë të gjithë këta njerëz gjenden së bashku. Amerikanë dhe suedezë, rusë dhe irlandezë, serbë dhe japonezë, – protestantë, kristianë ortodoksë, hebrenj, myslimanë e ateistë. Një bashkësi e madhe ndërkombëtare të vdekurish.
Dhe në këtë përzierje njerëzish dhe traditash, do të shohësh një seri mënyrash se si ata u përpoqën të shënjojnë dhe t’i japin kuptim vdekjes. Disa e bëjnë këtë thjesht, me pak rreshta mbi gurin e varrit.
Një gur varri tregon ndjenjën e një të afërmi në zi me fjalët: “Unë do të mbaj mend, ndërsa drita zgjat. Dhe në errësirë unë nuk do të harroj.”
Por disa janë përpjekur t’i shprehin ndjenjat e tyre në mënyra shumë më të përpunuara. Mbi një gur varri gjendet një skulpturë e një engjëlli gati të zhveshur – i lartë sa një burrë me krahë guri që ngrihen mbi kokën e tij.
Ai duket sikur sapo është ulur dhe shikon përreth varrezës duke parë fluturat që vezullojnë nëpër hijet mes varreve.
