Mënyra se si ndryshon personaliteti ynë ndërsa plakemi është aq delikate saqë rrallë e vërejmë atë. Megjithatë, kur të arrini vjeshtën e jetës tuaj dhe të jeni rreth 70 ose 80 vjeç, nuk do të jeni i njëjti person që festoi ditëlindjen e 30- të. Ajo që na thonë studimet është se vitet priren të na bëjnë më tolerantë dhe se përvojat na ndihmoni ta shohim realitetin më lehtë nga këndvështrime të ndryshme.
Nëse disa dekada më parë merrej si e mirëqenë se mënyra jonë e të qenit pothuajse nuk ndryshoi kur arritëm në pjekuri, kjo teori nuk qëndron më. Sepse personaliteti i njeriut është i lakueshëm dhe gjithashtu i rrjedhshëm. Kjo e bën më të lehtë për ne që të përshtatemi me kërkesat e mjedisit me mençuri më të madhe. Prandaj, ndryshimi ka një kuptim dhe një qëllim që do t’ju shpjegojmë më poshtë. Sipas shkencës, njerëzit arrijnë një ekuilibër më të madh emocional ndërsa plaken.
Arsyet pse personaliteti ynë ndryshon me kalimin e moshës
Kur takojmë dikë pas shumë vitesh, zakonisht e krahasojmë kujtesën me perceptimin në planin fizik . Sepse për shumë, koha matet në ato rrudha të tepërta, në atë se si humbasim freskinë e rinisë. Megjithatë, ka një dimension që, ashtu si lëkura, ndryshon gjatë dekadave: mënyra jonë e të qenët.
Personaliteti, ai konstrukt psikologjik i përbërë nga një model mendimesh, sjelljesh dhe qëndrimesh, nuk është një entitet fiks. Ka tipare, pothuajse të padukshme, që ndryshojnë ngadalë ndërsa jeta kalon. Për më tepër, studime të tilla si ato të kryera në Universitetin e Illinois tregojnë se, megjithëse ndryshimet janë më të dukshme midis moshës 20 dhe 40 vjeç, këto ndryshime vazhdojnë gjatë gjithë moshës madhore.
Tani, për çfarë shkaktohen? Pse ndryshon personaliteti ynë ndërsa plakemi? Le të analizojmë ata faktorë që e shpjegojnë atë.
1.Teoria e maturimit të personalitetit
Personaliteti nuk është një konstrukt fiks dhe nuk ndjek të njëjtin kurs si maturimi biologjik i qenies njerëzore . Edhe pse njerëzit arrijnë pjekurinë fizike dhe trunore rreth moshës 30 vjeçare, e njëjta gjë nuk ndodh me mënyrën tonë të të qenurit. Ai vazhdon të evoluojë bazuar në përvojat dhe ndërveprimin me mjedisin psikosocial. Teoria e maturimit të personalitetit na thotë se ekziston një aspekt që nuk ndryshon shumë: temperamenti. Ky dimension i fundit ka një bazë të rëndësishme gjenetike dhe përcakton reagimet ndaj mjedisit që na rrethon. Sidoqoftë, personaliteti është një entitet i lakueshëm dhe i rrjedhshëm që ndryshon në mënyrë që të na lejojë të përballemi me sfidat e jetës. Zhvillimi i personalitetit nuk ndalet në moshën madhore, por përkundrazi evoluon dhe ndryshon gjatë gjithë ekzistencës.
2.Teoria e tipareve të personalitetit të pesë të mëdhenjve
Në vitin 2020, Universiteti i Tulsa publikoi rezultatet e 152 studimeve gjatësore. Në to, ata analizuan ndryshimin në personalitetin e një kampioni njerëzish nga fëmijëria deri në moshën 70-vjeçare. Kjo na lejoi të shihnim se si ndryshonte mënyra e tij e të qenit, bazuar në modelin e Pesës së Madhe. Po kështu, u kuptua pse personaliteti ynë ndryshon me kalimin e moshës. Këto variacione na tregojnë se rritja nuk është sinonim i të qenit më i mërzitur. Krejt e kundërta. Mënyra jonë e të qenit përparon dhe na ndihmon të krijojmë lidhje më të shëndetshme, të zgjidhim dhe të përshtatemi më mirë me problemet. Kështu, sipas teorisë së pesëshes së madhe, ndryshimet që shfaqen janë si më poshtë:
Ne paraqesim një ekstroversion dhe hapje më të madhe.
Mesatarisht, ne bëhemi më empatikë dhe më të kuptueshëm.
Me kalimin e moshës, neurotizmi zvogëlohet dhe kështu arrijmë një stabilitet më të madh emocional.
Ndërgjegjja si tipar personaliteti shfaqet me kalimin e viteve. Pak nga pak zbulojmë se jeta është kërkuese dhe përshtatemi me këto kërkesa duke u bërë më të përpiktë.
3.Faktorët psikosocialë
Mënyra në të cilën personaliteti transformohet ndërsa rritemi është për shkak të faktorëve biologjikë dhe psikosocialë. Ne e dimë tashmë se mënyra jonë e të qenët nuk është e qëndrueshme, se është një entitet që evoluon për të lehtësuar një përshtatje më të mirë me mjedisin. Në këtë mënyrë edhe ndryshimet që do të pësojmë do të jenë pasojë e drejtpërdrejtë e presioneve sociale. Askush nuk është i huaj për kontekstin e tyre social, kulturor, madje edhe ekonomik. Fakti, për shembull, që duhet të ndihmojmë familjen tonë dhe të mos kemi akses në trajnimin akademik mund të prodhojë ndryshime në personalitet. Kalimi i përvojave traumatike gjatë viteve do të krijonte edhe tipare të tjera në mënyrën e të qenët. Nuk mund ta injorojmë vetminë. Nëse në çdo moment ndalojmë të kemi lidhje emocionale solide dhe domethënëse në baza ditore, personaliteti ndryshon dhe nuk do të jetë për mirë. Ndryshe nga sa mendojnë shumë, plakja nuk na bën më të mërzitur, përkundrazi. Ekziston një çiltërsi, mirësi, altruizëm dhe rregullim më i mirë i emocioneve.
4.Të mësuarit dhe mençuria nga përvoja
Njerëzit ndryshojnë dhe, nëse do të shikonim një pikë mjaft të largët në të kaluarën tonë, do të habiteshim se sa shumë kemi ndryshuar . Gjithçka është për shkak të akumulimit të përvojave të fituara. Ne e dimë, për shembull, se impulsiviteti na bën të marrim vendime të gabuara dhe të reagojmë në mënyrë të papërshtatshme. Dhe për këtë arsye, ne mësojmë ta menaxhojmë atë. Po kështu, vitet priren të na bëjnë më të mençur, duke favorizuar sensin e shëndoshë, maturinë, sensin e mirë dhe inteligjencën. Ju mësoni se cilat beteja ia vlen të luftoni dhe si të veproni në situata të caktuara. Pjekur me mençuri nuk është gjë tjetër veçse, siç do të thoshte Erich Fromm, gjetja e vetvetes sonë autentike.
Pse ka njerëz që nuk ndryshojnë apo plaken keq?
Siç e kemi theksuar, me kalimin e moshës personaliteti ynë piqet dhe ndryshon në një mënyrë pozitive. Kjo e bën më të lehtë përshtatjen me mjedisin që na rrethon. Megjithatë, ndonjëherë hasim njerëz që, larg nga të pasurit plakje të shëndetshme, shfaqin një personalitet problematik.
Pjekja pozitive nuk ndodh gjithmonë, ka raste kur vitet zbulojnë personalitete shumë të ngurtë. Për çfarë shkaktohet ky fenomen? Le të shohim disa nga shkaqet:
Vetmia.
Stresi kronik.
Mospranimi i kalimit të kohës.
Përvojat traumatike të paadresuara.
Personalitete neurotike dhe mentalitete shumë të ngurta.
Faktorët psikosocialë. Problemet ekonomike dhe mjediset sociale të pafavorizuara do të qëndronin pas kësaj plakjeje të vështirë.
Probleme të shëndetit mendor. Shumë herë, mund të ketë gjithçka nga çrregullimet e personalitetit deri te depresioni i padiagnostikuar që bëhet kronik me kalimin e kohës.
Personaliteti ynë ndryshon për të mirën tonë ndërsa plakemi
Arsyeja kryesore pse personaliteti ynë ndryshon me kalimin e moshës është për të na ofruar një cilësi më të mirë të jetës. Objektivi përfundimtar nuk është gjë tjetër veçse të na lejojë përshtatjen optimale ndaj një skenari psikosocial gjithmonë kompleks. Kështu, duke integruar mirë çdo përvojë jetësore, evolucioni do të jetë gjithmonë më i mençur, më i ndritshëm dhe më i shëndetshëm.
Këto ndryshime nuk janë gjë tjetër veçse transformime të vogla që, larg nga tërmetet e papritura, janë si lëvizja e heshtur e pllakave tektonike. Ato na akomodojnë për të krijuar një personalitet më të pasur, më fleksibël dhe altruist, i cili garanton mirëqenien, shëndetin mendor dhe lumturinë tonë.
