“Wisconsin Rapids Daily Tribune” ka botuar, të martën e 14 shkurtit 1939, në faqen n°9, rrëfimin e gazetares së famshme Melanie L. Pflaum mbi udhëtimin e saj asokohe në Shqipëri, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Shqipëri
Aty ku mënyra amerikane është një shembull i shkëlqyer; Aty ku “vendasit e çuditshëm” lexojnë novela gangsterësh amerikanë
Kthimi masiv në Atdhe karakterizohet nga mbretërimi paqësor i mbretit Zog; Asnjë dridhje nga kërcënimi italian
Melanie L. Pflaum, një gazetare e famshme që jeton prej shumë vitesh në Evropë, sapo ka përfunduar një udhëtim nëpër Ballkan, i cili shtrihet drejtpërdrejt në rrugën e ekspansionit gjerman. Në pesë tregime, ajo tregon se si duken njerëzit, çfarë mendojnë. I katërti në vijim është mbi Shqipërinë.
Tiranë, Shqipëri — Shqipëria ka emrin e të qenit pak a shumë vend i prapambetur. Kështu që është një tronditje të dëgjosh veten të ndeshur këtu më shumë se në çdo vend tjetër me “Përshëndetje! Ju jeni një amerikane, apo jo ? Nga cila pjesë e Shteteve të Bashkuara jeni ?”
Në fshatrat e thella malore, në fusha dhe në qytete, shqiptarët që dikur jetonin në Shtetet e Bashkuara dallojnë menjëherë udhëtarët anglezë ose amerikanë. Fshatari juaj shqiptar i veshur çuditërisht shpesh rezulton të jetë një ish-punëtor çeliku nga Gary, në Indiana.
Tetëdhjetë mijë shqiptarë u larguan për në Shtetet e Bashkuara të Amerikës midis viteve 1885 dhe 1911. Ata shkuan atje kryesisht për arsye politike, për t’i shpëtuar luftërave ballkanike, kryengritjes së përgjakshme të vitit 1905 apo rrënimit të vendit në 1914.
Por tani kushtet civile janë më normale nën Mbretin Zog dhe të paktën 50 mijë prej tyre janë kthyer në atdheun e tyre, zakonisht për t’u martuar me gra shqiptare. Kështu në një shtëpi tipike fshati me dy dhoma, muret e lara me gëlqere të zbukuruara me frizin tradicional me një shtresë, mobiljet mund të përbëhen nga një sofër ku shërbehen ushqime të stilit turk, jastëkë, qilima, xhezve kafeje të vjetra prej bronzi, dhe armë të vjetra, por do të ketë edhe një radio amerikane, kalendarë amerikanë të Krishtlindjeve dhe disa romane gangsterësh.
Zhdukja e zënkave
Gjakmarrja tradicionale tani ndodh rrallë, dhe policia i shtyp ato sa më shpejt që të jetë e mundur, por çdo familje ka ende historitë e saj për gjakmarrje të tilla që kanë ndodhur një brez më parë.
Shqiptarët e dinë se italianët lakmojnë një pjesë të bregdetit të tyre në Adriatik, por ata besojnë se vendi i tyre është i pathyeshëm. Ata i mbajtën edhe turqit në një skaj të thjeshtë rreth skajeve të vendit, dhe ata kurrë nuk janë pushtuar plotësisht nga asnjë prej pushtuesve që kanë përfshirë Ballkanin që nga kohët e hershme.
Ekziston një tharm i dallueshëm i amerikanizmit në Shqipëri. Të rinjtë shqiptarë, edhe pse nuk dëshirojnë të shkojnë në Amerikë, imitojnë mënyrat amerikane në shumë aspekte. Një mësues i ri shkolle shpjegoi “Ne nuk mund të mësojmë asgjë nga Evropa, përveçse si të futemi në telashe. Në Amerikë ne shohim shembullin që do të donim të ndiqnim.”
Shqiptarët që janë kthyer nga Shtetet e Bashkuara janë të sinqertë në simpati me këtë “amerikanizim”, megjithëse shumica prej tyre tani janë të brezit të vjetër. Ata e shohin jetën e tyre në Shtetet e Bashkuara (dhe shumën e pagës së tyre) me nostalgji. Disa prej tyre flasin për kthimin, por është e qartë se ata nuk e dëshirojnë vërtet. Ajo që ata preferojnë në të vërtetë është jeta në Shqipëri, me “disa komoditete dhe ide amerikane më shumë”.
Kalimi nga një shoqëri patriarkale dhe feudale në një shoqëri moderne në një brez të vetëm është një detyrë e madhe, brezi aktual ka për detyrë të përshtatet me botën moderne pa humbur pavarësinë dhe forcën tradicionale të racës së tij.
Dhëndri është ai që paguan
Besëtytnitë e lashta janë ende të forta. Asnjëherë nuk duhet të lini një veshje jashtë shtëpisë pas muzgut nga frika se shpirtrat e këqij do t’ju pushtojnë gjatë natës dhe më pas do t’ju bëjnë një magji.
Shumica e njerëzve janë shqiptarë ortodoksë ose myslimanë, megjithëse ka disa katolikë romakë. Myslimanët janë më shumë muhamedanë, në mënyrën e tyre të jetesës sesa myslimanët në Turqi. Ndërkohë që në Turqi ndalohet mbajtja e plisit (qylafit) nga burrat dhe mbulimi i fytyrës së grave, këto zakone ndiqen ende në fshatrat turke në Shqipëri dhe Bullgari. Në Shqipëri, megjithatë, myslimanët janë të përzier me popullsinë e krishterë dhe nuk gravitojnë në komunitete të veçanta si në Bullgari, Jugosllavi dhe Rumani.
Situata për gratë është relativisht e mirë dhe dhëndri paguan një pajë për familjen e nuses në vend të procedurës së kundërt që praktikohet në shumë vende. Në vallet karakteristike të vendit, në përgjithësi, burrat dhe gratë kërcejnë veçmas.
Modernizimi është kryefjala në Shqipëri dhe militarizimi ka bërë shumë më pak përparim sesa në shumicën e fqinjëve të saj ballkanikë.
