Më 11 dhe 12 korrik, udhëheqësit e shteteve anëtare të Organizatës së Traktatit të Atlantikut Verior (NATO) do të takohen në Vilnius të Lituanisë, për t’i adresuar sfidat më urgjente për aleancën, për të rritur kapacitetet mbrojtëse dhe parandaluese të NATO-s, si dhe për ta sjellë më afër grupit Ukrainën, sipas aleancës.
“Vendimet që ne do t’i marrim në Vilnius do ta sjellin Ukrainën më afër NATO-s… forcimi i mbrojtjes së NATO-s do të jetë në krye të agjendës së samitit tonë, po ashtu”, tha sekretari i përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg.
Derisa Ukraina do të jetë në krye të agjendës së samitit, për Kosovën nuk pritet të diskutohet fare, pavarësisht rritjes së tensioneve në veriun e Kosovës të banuar me shumicë serbe.
Prania e KFOR-it tani është rritur me 500 trupa, duke e çuar numrin e përgjithshëm të paqeruajtësve në 4.300 – por, nuk priten diskutime për këtë çështje në samit, nëse një nga liderët nuk e adreson atë në mënyrë të drejtpërdrejtë.
Çfarë do të përfitojë Ukraina?
Për Ukrainën, ky samit ka të bëjë me shmangien e një “Bukureshti” apo “Budapesti” tjetër. “Bukureshti” i referohet samitit të NATO-s të vitit 2008, i zhvilluar në kryeqytetin rumun. Pikërisht në këtë samit, aleanca ushtarake deklaroi bujshëm se Ukraina (si dhe Gjeorgjia), do të bëheshin anëtare të aleancës, mirëpo pa u cekur ndonjë afat kohor apo ndonjë mënyrë.
Është e qartë se deklarata e NATO-s, në samitin që do të mbahet në Vilnius, nuk do ta ftojë Kievin të bëhet anëtar i aleancës pikërisht atë ditë, në samit.
Në fakt, askush nuk është në humor që t’ia japë një shteti, i cili është në mes të luftës, garancitë e Nenit 5 (sulmi mbi një shtet anëtar të NATO-s, është sulm mbi çdo shtet anëtar të aleancës ushtarake). Mirëpo, ata do të tentojnë ta gjejnë një mënyrë se si t’ia premtojnë Ukrainës anëtarësimin, pasi të jenë përmirësuar gjërat paksa.
Këtu futet në lojë “Budapesti”.
Është një referencë për një treshe memorandumesh të vitit 1994, në të cilat Rusia, Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, i dhanë garanci sigurie Ukrainës (si dhe Bjellorusisë dhe Kazakistanit), në këmbim që Kievi të hiqte dorë nga armët e tij bërthamore nga koha sovjetike.
Derisa Ukraina pret anëtarësimin e mundshëm në NATO, ajo kërkon “garanci” apo “të sigurohet” se Perëndimi do të vazhdojë ta mbështesë atë ushtarakisht.
Se si mund të shprehet kjo mbështetje, mbetet një nga enigmat e këtij samiti.
Anëtarësimi i Suedisë në NATO?
Kjo është një çështje që jo shumë zyrtarë të NATO-së prisnin se do të zvarritej kaq shumë. Suedia aplikoi për t’iu bashkuar NATO-s bashkë me Finlandën në pranverën e vitit 2022, si pasojë e drejtpërdrejtë e pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia, dhe shumë diplomatë prisnin që ky proces të përfundonte deri në vjeshtë.
Por, Ankaraja kishte plane të tjera.
Turqia u kërkoi vendeve nordike, veçanërisht Suedisë, ta shfuqizonin embargon e armëve kundër Turqisë, t’i përditësonin ligjet e tyre kundër terrorizmit dhe ta ekstradonin këdo që besohet se është i përfshirë në terrorizëm, përpara se t’ua miratonte anëtarësimin në NATO.
Në takimin e NATO-s në Madrid vitin e kaluar, Turqia pranoi që Suedia dhe Finlanda do të bashkoheshin, por Ankaraja e shtyu ratifikimin e Protokolleve të Anëtarësimit derisa gjërat të përmirësoheshin.
Problemet me Suedinë, veçanërisht protestat në Stokholm, duke përfshirë djegien e librit të shenjët të myslimanëve – Kuranin, prishën marrëdhëniet Ankara-Stokholm, pastaj Finlanda “u nda” dhe iu bashkua e vetme NATO-së në fillim të prillit.
Zbërthimi i detyrave thelbësore të NATO-s
Mbase vendimi i vetëm më i rëndësishëm që ka mundësi të merret në samitin e NATO-s është aprovimi njerëzi i planit të parë gjithëpërfshirës të mbrojtjes së aleancës që nga përfundimi i Luftës së Ftohtë.
Si të mbrohet çdo centimetër i territoreve të 31 vendeve anëtare është ajo që NATO-ja bën më së miri. Rekomandohet miratimi i 4.000 faqeve të planeve të klasifikuara që përfshijnë tri zona kryesore gjeografike: veriu, i cili përfshin rajonet e Atlantikut dhe Arktikut; rajoni qendror, i cili në thelb përfshin Evropën nga Baltiku deri në Alpe; dhe jugu, i cili shtrihet nga Alpet deri në Mesdhe, dhe përfshin shtetet e NATO-s pranë Detit të Zi. Sigurisht, ka edhe seksione kushtuar temave të caktuara, për shembull, siguria kibernetike.
Nëse gjithçka shkon mirë dhe planet miratohen në samit, do të pasojë një planifikim edhe më i detajuar, që informon batalionet se çfarë zone territori apo deti duhet ta mbrojnë saktësisht, në rast të ndonjë sulmi.
Miqtë e tjerë të NATO-s
Edhe pse Ukraina do ta marrë padyshim të gjithë vëmendjen në konferencë, vende të tjera joanëtare të NATO-s janë gjithashtu të pranishme në Vilnius.
Këshilli i Atlantikut të Veriut (NAC) dhe “Partnerët në rrezik” – në këtë rast, Bosnje-Hercegovina, Gjeorgjia dhe Moldavia — takohen joformalisht ditën e parë, më 11 korrik, dhe të gjitha do të përfaqësohen nga ministrat e tyre të Jashtëm.
Një takim i NAC-it me katër “Partnerët e Indo-Paqësorit” – Australinë, Japoninë, Zelandën e Re dhe Korenë e Jugut – do të zhvillohet në ditën e dytë dhe të fundit të samitit, më 12 korrik, dhe do ta ketë të njëjtin format të përdorur në Madrid, në vitin 2022.
