Me parqe kombëtare të lavdishme dhe një mënyrë tradicionale jetese, vendi ballkanik tregon se si nga udhëtimi i gjelbër mund të përfitojnë si vendasit ashtu edhe vizitorët.
Në kodrat mbi fshatin Tragjas në Vlorë, në jugperëndim të Shqipërisë, po vrapoj pas një fermeri të quajtur Sofo, me një gotë raki në njërën dorë dhe një trekëndësh me petulla të freskëta në tjetrën. Muzgu po nxjerr dritën e ditës nga qielli, ne jemi vonë dhe dhitë duhet të mjelen.
Sofo dhe gruaja e tij Dhurata po na presin për darkë në “restorantin” e tyre në fshat. Ne ecim deri në fermë nga rruga përmes barit me nyje, grykës dhe sherbelës së shfrenuar – dhe na presin me raki. Dhurata më jep petulla të mbushur me djathë dhie të bërë vetë dhe unë nxitoj pas Sofos.
“Kjo është ajo që ndodh në Shqipëri”, thotë udhërrëfyesi ynë, Elton Caushi. “Njerëzit duan t’ju japin gjëra gjatë gjithë kohës dhe kjo ju ngadalëson.”
Është e vërtetë. Kudo që shkojmë, dyert hapen dhe biseda dhe oferta për freskim na vijnë. Duke udhëtuar përreth takoj alpinistë, udhëtarë në kamp, një grup studentësh nga Universiteti i Bristolit që eksplorojnë me makinë dhe një çift britanik gjysmë pensionist që po ecin me biçikletë. Të gjithë ata nuk kanë veçse lëvdata për mikpritjen shqiptare.
Unë jam këtu me operatorin turistik Intrepid, për të provuar një pjesë të udhëtimit të tyre nëntë-ditor, të drejtuar në partneritet me Meet (Përvoja Mesdhetare e EkoTurizmit). Meet inkurajon banorët në zonat e mbrojtura dhe të cenueshme që të zhvillojnë përvoja autentike nga të cilat përfitojnë projektet e ruajtjes dhe komunitetet lokale. Akomodimi është në bujtina, hotele të vogla dhe agroturizëm, dhe përvojat udhëhiqen në vend.
Vitet e fundit Shqipëria ka filluar të joshë kërkuesit e diellit në vendpushimet bregdetare duke përfshirë Sarandën, Himarën dhe Vlorën. Por është një vend me bukuri natyrore mbresëlënëse dhe rëndësi ekologjike, siç zbulon së shpejti vizita jonë.
Itinerari i plotë merr ujërat e kaltërta të liqenit të Komanit dhe lumit të qetë të Shalës, në veri të vendit, për zhytje sublime. Ka gjithashtu një shëtitje fakultative në Mollë në ultësirën e Alpeve Shqiptare, si dhe kohë në kryeqytetin Tiranë dhe në plazhin turistik të Vlorës.
Përveç matjes dhe monitorimit të gjurmës së vizitorëve, përfshirja e Meet në turne ka rritur angazhimin me njerëzit vendas dhe ka shpërndarë shpenzimet në komunitetet lokale. Vendi ku qëndrojmë, aktivitetet tona, çfarë hamë dhe si lëvizim (me automjete elektrike dhe në këmbë, biçikletë dhe varkë) janë vlerësuar shume.
Udhëtimi ynë përfshin një ndalesë në kompleksin e kalasë në majë të kodrës së Beratit, i cili i ka rrënjët që në antikitet; është po aq e bukur sa çdo tjetër që kam parë, me shumicën e ndërtesave që datojnë nga shekulli i 13-të. Qendra historike dhe dy kodikë të Beratit të zbuluar në Muzeun e njohur Onufri mbrohen nga Unesco. Kisha më e vjetër e qytetit, Trinia e Shenjtë, ka pamje panoramike mbi luginën e lumit Drinos dhe masivin e Shpiragut.
Ndërsa Liqeni i Shkodrës, i cili ndahet me Malin e Zi, është një nga rezervatet më të mëdha të shpendëve në Evropë, ne vizitojmë një rezervat më pak të njohur, por po aq të rëndësishëm në parkun kombëtar Divjakë-Karavasta, dy orë me makinë në jug të Tiranës. I pasur në biodiversitet, parku ka identifikuar rreth 25 lloje gjitarësh, 29 lloje zvarranikësh (përfshirë breshkat e detit), 29 amfibësh dhe 230 lloje shpendësh. Qendra e saj e rehabilitimit të shpendëve, e vetmja në Shqipëri, ka trajtuar pelikanë, shqiponja, kukuvajka, zuzar dhe lejlek.
Ekosistemi i lagunës së Karavastasë, brenda parkut, është shtëpia e pelikanit dalmat nën kërcënim – një nga zogjtë më të mëdhenj të ujërave të ëmbla në botë – dhe një strehë për speciet shtegtare. Kalojmë nja dy ditë duke eksploruar grykëderdhjet dhe shtigjet e tij me varkë dhe biçikletë, duke kaluar natën në hotelin e vogël me tre yje Hotel Pelikan, buzë parkut.
Pamja jonë e parë e ligatinave dhe zogjve është nga maja e një kulle shikimi prej druri gjatë një drekë pikniku. Rrugës për atje, Eltoni thërret në një shtëpi fshati për një lakror (një byrek popullor shqiptar) dhe një enë me kos të kripur të shkumëzuar, ose dhallë .
“Është një vend joortodoks,” thotë Eltoni, “Por peizazhi është i mrekullueshëm.” E ndjek me dhallën në njërën dorë. Eltoni shpalos një qilim dhe ne ulemi nën rrezet e diellit duke ngrënë pastë të mbushura me qepë dhe domate, të lara me qumësht të thartë. Më pas një shkëlqim flamingosh më të mëdhenj ngrihet në qiell.
Në qendrën e rehabilitimit, rojtari në detyrë, Ervin Allushi, na tregon se grupi i parë i entuziastëve britanikë të zogjve e ka vizituar në vitin 2016. “Kemi kormoranë pigme, çafka të vogla dhe 255 palë çakall të artë. Një grup erdhi vetëm për t’i parë ata,” thotë ai.
Numri i pelikanit dalmat është rritur nga 27 fole në 2014 në 85 në 2020, por lajmet se një aeroport i ri do të hapet në fund të vitit të ardhshëm në Vlorë, 45 milje në jug të Divjakë-Karavasta dhe brenda peizazhit të mbrojtur që rrethon një lagune, ka befasuar organizatat e ruajtjes. Ance Švajnzger i Intrepid Travel thotë: “Aeroporti jo vetëm që përbën një rrezik potencial për jetën e egër, ai gjithashtu nuk do të ketë një ndikim pozitiv në Shqipërinë rurale nëse udhëtarët nuk hanë, qëndrojnë dhe blejnë me biznese në pronësi lokale”.
Ne marrim një varkë të vogël përgjatë një delta të një lumi të njelmët për të dalluar jetën e shpendëve, duke ndalur për të parë me dylbi ishullin me rërë ku kanë folenë pelikanët.
Të nesërmen në mëngjes ecim me biçikletë në një shëtitore nëpër një pyll me pisha për në fshatin Babunjë, ku Eva dhe Adriatik na mirëpresin në shtëpinë e tyre. Adriatik, një punues druri dhe gurgdhendës, na tregon punën e tij dhe ne pimë kafe turke ndërsa shikojmë sesi ai gdhend gurin.
Dreka është pilaf pule, patëllxhan i mbushur dhe rosë në supë me kos. Sigurisht që është i sapo përgatitur: “Dje vrava pulën dhe rosën”, thotë Adriatiku. “Vera është nga fqinji im. Komshiu im tjetër është me pushime. Herën tjetër do t’ju shërbej verën e tij – është më mirë.” Ikim me krahët plot me shegë të freskëta.
Zhytja jonë në natyrë, veçanërisht në parkun kombëtar, ka qenë një pikë kryesore; njohuritë tona mbi thjeshtësinë rurale një bonus i papritur. Në fermën e Sofos dhe Dhuratës, ku djathi piqet në lëkurë dhie, tenxheret gatuhen mbi thëngjill dhe flakë dhe fermerët fqinjë luajnë në fyell, më duket sikur jam kthyer pas në kohë.
Në Mbretërinë e Bashkuar, kur flas me Arnau Teixidor nga Meet, ai më thotë se është i emocionuar për partneritetet e organizatës në Shqipëri – jo vetëm për shkak të punës për të mbrojtur lagunën e Karavastasë: “Ka këtë veçanti dhe një karakter që vështirë të gjendet në Evropa tani – mënyra tradicionale për të bërë gjërat dhe artizanë që ofrojnë një kuptim të vendit.” Pas pesë ditësh në vend, e dija saktësisht se çfarë donte të thoshte.
