Kryetarja e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi, Sonja Biserko, ka akuzuar autoritetet serbe se deshën ta shfrytëzonin vrasjen e policit serb nga Faton Hajrizi, për ta shpallur sulm terrorist, në mënyrë që ta sulmonin kryeministrin e Kosovës Albin Kurti. Por, sipas saj, pretendimet e Aleksandar Vulinit dhe Ivica Daçiqit, u përgënjeshtruan.
Në një intervistë ekskluzive për gazetën “Bota sot”, Biserko ka paralajmëruar se ka gjasa realiste që të priten përpjekje për ndarjen e Kosovës, si ajo në Bosnje.
Ajo ka komentuar edhe deklaratën e emisarit të Bashkimit Evropian për dialogun Miroslav Lajçak, se hapja e urës së Ibrit, mund të nxitë tensione të reja. Sipas saj, Lajçak, nuk ka qenë ndërmjetësi më i suksesshëm, pasi atij “i mungon autoriteti për të detyruar të dyja palët të zbatojnë atë që është rënë dakord”.
Ndërsa, lidhur me nënshkrimin e Memorandumit për lëndët e para ndërmjet Serbisë dhe BE-së, Biserko ka theksuar se ai forcoi objektivisht pozicionin e presidentit serb Aleksandar Vuçiq.
Intervista e plotë:
“Bota sot”: Serbia ka konfirmuar se ka vrarë policin e dyshuar në Lloznicë, Faton Hajrizi. Ndërkaq, kryeministri Kurti ka kërkuar nga Serbia që të mos politizojë këtë çështje. Si i shikoni këto zhvillime të ditëve të fundit?
Sonja Biserko: Nga hetimet e policisë rezultoi se nuk bëhej fjalë për një akt terrorist apo terrorist. Megjithatë, Aleksandar Vulin dhe ministri Daçiq shfrytëzuan një rast tjetër për ta shpallur aktin si sulm terrorist të lidhur me Kosovën. Pavarësisht se këto pretendime më vonë u përgënjeshtruan, fakti mbetet se zyrtarët e lartë të qeverisë në Serbi përdorin çdo mundësi për të mbajtur një nivel armiqësie ndaj Kosovës dhe veçanërisht ndaj kryeministrit Kurti.
“Bota sot”: Analistja e zhvillimeve në Ballkan, Ivana Stradner, paralajmëroi se qeveria e Serbisë po përgatitet për një përshkallëzim të ri në Ballkan. A mund të ketë një përshkallëzim të situatës Kosovë-Serbi, për shkak të vrasjeve të fundit?
Sonja Biserko: Për këtë sigurisht që po flitet shumë, duke filluar nga aktivitetet e Beogradit në vendet fqinje, Mali i Zi, Bosnja dhe Kosova. Deklarata për asamblenë panserbe ka alarmuar gjithë rajonin dhe BE-ja, SHBA-ja dhe Përfaqësuesja e Lartë në Bosnje kanë reaguar shumë ashpër. Pra, fakti është se rajoni është i brishtë dhe se objektivisht ekziston mundësia e konfliktit. Kur bëhet fjalë për Kosovën, është realiste të priten përpjekje të reja për ndarje, si ajo në Banjskë.
“Bota sot”: Ka zëra se vrasja e policit dhe Faton Hajrizit janë të lidhura me rastin e Milan Radoiçiqit. Madje ministri Daçiq e cilësoi vrasjen si “sulm terrorist” dhe konfirmoi se Serbia do të kërkojë ekstradimin e vëllait të Faton Hajrizit, i cili jeton në Gjermani. Cili është mendimi juaj për këtë?
Sonja Biserko: Ai rast praktikisht është zgjidhur dhe Beogradi nuk ka arritur ta paraqesë si akt terrorist.
“Bota sot”: Si e komentoni nënshkrimin e memorandumit ndërmjet Serbisë dhe BE-së për litiumin? Me vrasjen e policit, Serbia po përpiqet të humbasë fokusin në çështje të tilla si minierat e litiumit në luginën e Jardës?
Sonja Biserko: Marrëveshja ka qenë në rendin e ditës prej kohësh dhe nuk mendoj se ka lidhje me të vrasja e policit. Memorandumi para së gjithash perceptohet duke gjykuar nga reagimet e shumta, nëse ky memorandum e ka afruar atë me BE-në. Nënshkrimi i Memorandumit për lëndët e para të qëndrueshme forcoi objektivisht pozicionin e presidentit Vuçiq.
Çështja është nëse memorandumi dhe kjo kthesë e papritur e Vuçiqit pas dy vitesh izolim diplomatik, nënkupton një rrugë më të shpejtë drejt anëtarësimit në BE apo, siç tha ai, "një kërcim kuantik drejt së ardhmes", dhe nëse një ngecje në reformat e nevojshme, afërsia me Rusinë dhe Kinën, do të tolerohet, më e rëndësishmja, marrëdhëniet e tij me rajonin. Vendet fqinje kanë frikë se me këtë memorandum Serbia mori dritën jeshile për Malin e Zi dhe Republikën Srpska si kompensim për Kosovën. Këto frika nuk janë të pajustifikuara duke pasur parasysh veprimet e Serbisë në Mal të Zi dhe Bosnje-Hercegovinë, deklaratën e fundit nga Parlamenti i gjithi pro-rus dhe narrativën shumë toksike ndaj të gjitha vendeve të rajonit
Një kthesë e tillë është padyshim e rëndësishme për sa i përket orientimit, por gjithsesi duket se memorandumi nuk do ta përshpejtojë ndjeshëm rrugën e Serbisë, nuk mund të anashkalohet gjatë stanjacionit disa vjeçar dhe reformave të ngadalta, por mbi të gjitha forcimit të autoritarizmit, shkatërrimit të institucioneve dhe mediave, mbytjes së hapësirës publike dhe opinionit kritik.
“Bota sot”: Së fundmi kryeministri Kurti dhe gjenerali amerikan Wesley Clark paralajmëruan se Vuçiq mund të hyjë në Kosovë siç bëri Putini në Ukrainë. Çfarë masash duhet të merren për të parandaluar që kjo të ndodhë?
Sonja Biserko: Kjo është e mundur, por është gjithashtu fakt që NATO ka rritur praninë e saj në rajon, ka rritur numrin e trupave të EUFOR-it dhe KFOR-it dhe ka hapur baza të reja në Rumani dhe Shqipëri. Në samitin e NATO-s në Uashington, Rumania, Bullgaria dhe Greqia nënshkruan një marrëveshje që lejon lëvizjen e shpejtë ndërkufitare të trupave dhe armëve në krahun lindor të NATO-s. Nga njëra anë, Perëndimi po përpiqet ta tërheqë Serbinë në kampin perëndimor, ndërsa nga ana tjetër, po monitoron Serbinë dhe sjelljen e saj ndaj fqinjëve.
“Bota sot”: Cila mendoni se duhet të jetë zgjidhja për Urën e Ibrit? Ndërsa sipas Kurtit hapja e kësaj ure nuk është kundër askujt, sipas emisarit Lajçak, kjo do të nxiste tensione të reja...
Sonja Biserko: BE-ja, konkretisht Lajçak, nuk ka qenë ndërmjetësi më i suksesshëm. Duket se atij i mungon autoriteti për të detyruar të dyja palët të zbatojnë atë që është rënë dakord. Beogradi përfiton nga tensionet dhe ruajtja e status quo-së, duke shpresuar se do të krijohet një mundësi për ndarje. Prandaj, çdo përpjekje për të normalizuar gjërat në Beograd portretizohet si ngritje e tensioneve.
“Bota sot”: Si e keni parë refuzimin e kryeministrit Kurti për takimin e 26 qershorit me presidentin serb Aleksandar Vuçiq dhe vendosjen e tre kushteve?
Sonja Biserko: Ishte e qartë se kjo ishte një përpjekje e komisionerit në largim Borrell për të ruajtur vrullin në dialog. Ishte e qartë se nuk kishte asnjë shans për ndonjë përparim të rëndësishëm.
“Bota sot”: Kryeministrja e Estonisë, Kaja Kallas, do të jetë shefja e re e diplomacisë së BE-së. Ajo është quajtur shpesh “Zonja e re e Hekurt e Evropës”, dhe meqenëse ajo ka theksuar vazhdimisht se i jep mbështetje të plotë Kosovës në rrugën e saj euroatlantike, si mendoni se zgjedhja e saj do të ndikojë në dialogun Beograd-Prishtinë?
Sonja Biserko: Kaja Kallas padyshim që do të jetë shumë e angazhuar në të gjitha çështjet ku Rusia ka potencial për të destabilizuar apo rritur tensionet. Nisur nga vendi nga vjen, ajo është shumë e njohur me metodat e operimit të Rusisë dhe pres që ajo të përfshihet seriozisht në Ballkan, ku Rusia po nxit tensione dhe po destabilizon rajonin.
“Bota sot”: Ka pasur zëra se me një rikthim të mundshëm të Donald Trump në krye të SHBA-ve, ideja për shkëmbim territoresh ndërmjet Kosovës dhe Serbisë do të kthehet më fuqishëm. Besoni se do të ndodhë një gjë e tillë?
Sonja Biserko: Këtë e pret apo shpreson Serbia. Nuk jam e sigurt se ish-presidenti Trump ka një vizion të qartë për Ballkanin. Gjithçka do të varet nga individët e caktuar për të trajtuar Ballkanin. Duke pasur parasysh problemet me të cilat përballet vetë Amerika, unë pres që nuk do të ketë angazhim të rëndësishëm në Ballkan. Analistë të ndryshëm nga ana e tij kanë vizione të ndryshme; për shembull, Grenell beson se Trump do të angazhohet në Ballkan.
Shumë varet gjithashtu nga mënyra se si do të zhvillohet më tej situata ndërkombëtare dhe, mbi të gjitha, nga mënyra se si do të pozicionohet BE-ja në raport me administratën e re dhe nëse do të ruajë fokusin aktual në rajon.
