Fundamentalistët e quajnë racist çdo person që reziston ndaj islamizimit që shohim çdo ditë. Por, për aq sa di unë, Islami nuk është popull, një komb apo një racë njerëzore. Ju nuk mund të akuzoheni për racizëm kundër një ideologjie. Racizmi është i lidhur me gjenet njerëzore. Jo ideologjinë e tyre. Kritika fetare është një e drejtë themelore në një shoqëri demokratike dhe është subjekt i lirisë së shprehjes. Nuk ka arsye për t`u dhënë ndjenjave ose institucioneve fetare ndonjë mbrojtje të veçantë.
***
Feja “ka zgjedhje” të thjeshta për probleme komplekse. Sot, institucionet fetare dhe idetë, në fakt kanë fuqi të madhe në jetën e shumë njerëzve. Edhe në vendet ku vlerat laike (sekulare) janë të forta, shumë njerëz jetojnë në mjedise ku idetë fetare dhe rregullat e sjelljes kanë fuqi të madhe. Fetë më të mëdha kanë më shumë pushtet sesa çdo lëvizje politike ndonjëherë. Megjithatë, kritikat fetare janë kontradiktore, ndërsa kritikat politike janë parë si një çështje normale. E drejta për të kritikuar pushtetin ka qenë dhe mbetet e rëndësishme për të dhënë liri për më shumë njerëz. Në shumë vende, kritikat fetare janë të lidhura me dënime të rrepta. Në vende të tilla si Arabia Saudite, shohim se zërat udhëheqëse dënohen rreptë nëse kritikojnë aspektet e Islamit ose propagandimi për të interpretuar fenë në një mënyrë tjetër nga ajo që dikton regjimi.
***
A është e ligjshme të kritikosh dogmat dhe fetë në Shqipëri, Kosovë dhe trojet tjera shqiptare në vitin 2018? A mund të kritikosh çdo fe dhe çdo dogmë pa dëmtuar askënd që i përket fesë dhe dogmës që kritikohet? Nëse përgjigja është jo, ne kemi humbur lirinë e shprehjes në trojet tona, dhe ne jemi një përafrim pothuajse anarkik ku ai që ulërinë më lartë për ndjenjat e lënduara të pikëpamjes së tij për jetën, dëgjohet më tepër.
A është raciste t'i kritikosh Dëshmitarët e Jehovait? Nëse përgjigja është jo, mund të pyesim më tutje: Atëherë nuk është raciste as ta kritikosh Islamin, as ta kritikosh fenë Ortodokse, as atë Katolike, as Budizmin, as Hinduizmin.
A mund të krishterët, myslimanët dhe fetarë tjerë ta kritikojnë ateizmin dhe shkencën në mënyrë të egër dhe të pakufishme, pa i lënduar ndjenjat e ndjekësve të këtyre? Nëse përgjigja është po, kritika duhet të jetë e ndërsjelltë.
Atëherë mund të pyesni vetveten: Kush është pronari i Perëndisë?
Ata që janë me ndjenja fetare më të lënduara në çdo kohë, ata që bërtasin me zë të lartë? Ata që më shpesh dalin në televizion? Ose nevojtarët zëri i të cilëve nuk dëgjohet? Të këqijtë dhe të sjellshmit, kush janë ata? Ata që gjenden në stolin kryesor të Kishës ose ata që nuk guxojnë të shkojnë atje? Imamët?...
Sidoqoftë, mund të jemi absolutisht të sigurt se askush nuk e zotëron Perëndinë.
Është e lejuar të pyesësh. A lejohet akoma për të menduar "gabimisht" në Evropë?
Sigurisht, të gjitha fetë me dogmat dhe besëtytnitë e tyre primitive duhet të kritikohen dhe sfidohen në shoqërinë moderne. Nuk ka të bëjë fare me ofendimin apo racizmin.
Fundamentalistët fetarë mendojnë që shkeljeve të ndjenjave fetare duhet t`u përgjigjesh me dhunë! Ata nuk pajtohen me faktin që gjithçka që në realitet nuk është e dëmshme është e lejueshme: Nëse shoku im i mirë, Gentiani, thotë një fjalë mallkimi kundër fesë time, ai mund të presë një grusht nga unë. Sipas logjikes ekstremiste është normale. Nuk mund të provokosh. Nuk mund të fyesh besimin e të tjerëve. Nuk mund të tallesh me besimin e të tjerëve.
Nuk ka asgjë serioze në shembullin e fundamentalistit që i jep atij të drejtën për të goditur dikë. Në fakt, ai po i thërret njerëzit për hakmarrje të dhunshme për shkak të ndjenjave të lënduara. Ai mund të ndihet i lënduar, por askush nuk e kërcënon atë me dhunë!
Ata “mbrojtës” që propagandojnë se Islami, Krishterimi, Budizmi etj nuk mund dhe nuk duhet të kritikohet, në realitet i bëjnë të parëndësishme dhe të pavlefshme fetë të cilat përpiqen t`i mbrojnë nga kritika. Pse e them këtë? Sepse sikur feja përkatëse të ishte pa të meta, propaganduesi i saj nuk do të refuzonte kritikën, përkundrazi, do të dëshironte që të analizohet, në mënyrë që të dalin në shesh të gjitha gjërat e “shkëlqyera” që përmban feja tij. Dhe, do të krenoheshe pastaj.
Njerëzit të cilët pretendojnë se idetë e tyre nuk duhet të kritikohen sepse lëndojnë ndjenjat e tyre, kanë një rrugë të gjatë për të ecur përpara se të bëhen zëra të rëndësishëm në debatin serioz social. Duke u përpjekur të refuzojnë të tjerët për të kritikuar këto ide, ata në mënyrë indirekte pranojnë se idetë e tyre nuk tolerojnë një vështrim më të afërt (që të mos dalin në shesh dobësitë) dhe i bëjnë ato të parëndësishme (të pavlera) për të tjerët që t`i marrin në konsideratë. Si rrjedhojë mbrojtësit e Islamit e vendosin vetveten dhe Islamin në një dritë shumë të keqe. Ato ndihmojnë myslimanët të deklarojnë idetë e tyre të parëndësishme, ndërsa demonstrojnë një mungesë të plotë të të kuptuarit të asaj që ata vetë bëjnë. Por, rruga drejt ferrit është gjithashtu e shtruar me qëllime të mira.
Mediat duhet të bëjnë dallimin midis kritikave të Islamit dhe urrejtjes ndaj besimtarëve myslimanë.
***
Miti për pafajësinë e feve shkon në pohimin e përhapur se dhuna dhe terrori në emër të Zotit është një abuzim i fesë.
Nëse ne e ruajmë mitin e pafajësisë së fesë dhe kështu nuk do ta marrim seriozisht faktin se fetë kanë potencial si për të mirë dhe për të keqe, atëherë ne nuk jemi të detyruar për kritikat e nevojshme të brendshme-fetare. Dhe ne do të vazhdojmë të përjetojmë trishtimet e papërshkrueshme se atje ku feja është e përzier në një konflikt, konflikti bëhet më i egër.
Pas mitit fshihet një fakt i pakëndshëm, domethënë, se të gjitha fetë janë subjekte komplekse me potencial më të madh apo më të vogël për të mirën dhe të keqen - në varësi se cilat aspekte të fesë përkatëse mbizotërojnë.
Kur përballemi me faktin se të gjitha traditat fetare janë të madhësive komplekse, bëhet e qartë se ne kemi nevojë për kritika të feve - jo kritika tradicionale të fesë si të tillë, por një kritikë të feve nga brenda, në mënyrë që fetë nuk do të mund më të përdoren për të legjitimuar dhunën dhe terrorin.
Një fe është një grup idesh ku një ose më shumë prej jush ecni përreth dhe besoni. Idetë që nuk i nënshtrohen kritikave janë të padobishme pasi nuk mund të verifikoni vlefshmërinë e tyre. Idetë e tilla i përkasin historisë së koshit të mbeturinave.
Autori është ekspert i shkencave ushtarake-psikologjike.
