Kur e kam lexuar për herë të parë këte roman me atë rrëfim të lezetshëm,isha I ri dhe më ka mahnitur ndërlidhja e ngjarjeve.
Shaqiri,një kohë të gjatë më ka mbetur në kujtesë,kufomë mbi borën e bardhë dhe mbuluar,në vend të qefinit,me shallën e bardhë që mbante mbështjell rreth kokës,sipas traditës së vendit.
Babai,Dyl Mehmeti është i pathyeshëm.Nuk I lejon të përloshën mbi të vdekurin,Shaqën,vetëm I thotë me emocion:-Shaqë birë,kështu të ka mësuar baba me bajt qefinin me vete.
-Të gjallët mbas meje dhe nis rrugëtimin “karvani I bardhë”.
Këtu mund të bëhet një analogji,sinonim me epilogon e heroit trim Bajram Begut(Currit),që nuk iu dorëzue regjimit komunist,por deri në momentin e fundit të jetës luftoi kundra tij dhe jetën e përfundoi në shpellë,duke ia shkrepur armën vetvetës.
Një variant tjetër rrëfen se është vrarë nga renegati,Kadri Mehmeti.
Edhe kënga:
-O Kadri,Kadri Mehmeti,
I pa besë dole tradhtar.
Le Kosovën pa djalë të vetin,
Pa udhëheqësin shqipëtar.
Ky variant I këngës nuk afrohet me romanin analog “Karvani I Bardhë” dhe se sy Dyl Mehmeti( po të mos ishte regjimi,do të quhej:Bajram Curri),si Bajram Curri,trimërinë e kanë në gjak dhe nuk I nënshtrohen asnjë regjimi që nuk është shqiptar.
Shpellën e kanë mburojë dhe strehë banimi,
Të dy kanë ngjasim me shpellë dhe kanë marrë ashpërsinë(vrazhdësinë) e saj.
Autori në këte rast,Azem Shkreli duke i ikur përgjegjësisë politike të pushtetit sllavokomunist; Bajram Begun (Currin) e paraqet me „letërnjoftim“ Dyl Mehmeti,ndërsa vetitë tjera s`ka nevojë t`i mbuloi me perde,sepse janë të njëjta përafërsisht.
-Kush e njeh shpellën mund ta marrin me mend Dyl Mehmetin (Bajram Currin) dhe kush e njeh Dyl Mehmetin,mund ta marrë me mend shpellën.
Këtu vetëm Dragobija na mbetet jashtë kontekstit letrar dhe historik.
„Karvani i Bardhë“ është një roman i lezetshëm që lexohet me një frymë,duke I lënë lexuesit mbresë të pashlyer.
Ky roman,siç e theksova, është lufta dhe jeta e Bajram Begut(Currit) e dhënë në mënyrë të përkryer artistike dhe e mbuluar me emra të tjerë dhe duke mos e zënë as vendin e shpellës në gojë,për t`i ik përgjegjësisë politike, autori komunikon artistikisht me lexuesin për një ngjarje historike,të cilën regjimi e kishte“ halë në sy“.
Ky është krijuesi i spikatur me atë filozofinë artistike,kreacion I mendjes së urtë që bëri një roman(të pahetueshëm) sinonim me ndodhinë reale,duke e lartësuar figurën e trimit Bajram Begu (Curri).
Pena e shkrimtarit të njëmendët është shumë më e fortë se arma e hekurtë në brez të xhandarit armik.
Haki N.Bunjaku
