A kishte apo jo luftë civile në Shqipëri. Kjo është pika që prej vitesh përplas historianët të cilët sjellin këndvështrime të ndryshme mbi përplasjet mes partizanëve dhe nacionalistëve. Një konferencë me pjesëmarrje ndërkombëtare e mbajtur dje nga Akademia e Shkencave ka sjellë mendime të ndryshme për Luftën e Dytë Botërore në Shqipëri, me rastin e 70-vjetorit të Çlirimit. Pas kumtesave të mbajtura, para mediave folën Bernd Fischer dhe Paskal Milo. Siç do shihet më poshtë, mendimet e tyre janë të ndryshme sa i takon luftës. Me kumtesat e tyre pjesë e konferencës u bënë edhe Pëllumb Xhufi, Kristo Frashëri, Vaso Tole, etj.
Fischer
Historiani amerikan Bernd Fisher, i pyetur a kishte luftë civile në Shqipëri apo luftë kundër pushtuesit u përgjigj: “Di që kjo është një çështje me rëndësi në Shqipëri. Sinqerisht nuk e di pse duhet të jetë e tillë. Sigurisht që ka pasur lufte. Këtë ne mund ta quajmë luftë civile ose mund ta quajmë thjesht një përleshje a betejë, por fakti është që ka pasur luftë mes partizanëve dhe nacionalistëve. E di se ka njerëz që sugjerojnë që është e vështirë të ketë një luftë civile në kontekstin e pushtimit, madje kuptoj gjithashtu edhe se ka çështje politike të përfshira në këtë pyetje, por ky është mendimi im”.
Mandej, pyetjes se si duhet ta shkruajmë historinë, Fishcer i përgjigjet: “Nëse nuk ndiheni rehat me konceptin e luftës civile, atëherë flisni për një betejë me armë, mes partizanëve dhe atyre që ishin kundër partizanëve, dhe një betejë me armë mes partizanëve e gjermanëve dhe një përleshje me armë me nacionalistët”.
Sipas tij, gjermanët erdhën si pushtues edhe pse nuk u shpreh i sigurt nëse ata ishin vërtet të interesuar që ta pushtonin Shqipërinë. “Mendoj se ata u detyruan ta pushtonin për shkak të rrethanave, por nuk ishte planifikuar për një kohë të gjatë dhe ata krijuan një politikë pushtimi përmes së cilës shpresuan se po ua linin shumë prej përgjegjësive shqiptarëve. Kjo nuk funksionoi për ta. Politika e tyre ishte e suksesshme meqë arritën ta kontrollonin vendin me një numër të caktuar forcash, e megjithatë ata harxhuan më shumë burime se sa kishin menduar. Suksesi i tyre ishte i limituar”,-tha Fischer.
Por, ka historianë që mendojnë ndryshe nga ai dhe Fischer e di këtë. “I vlerësoj pozicionet e kolegëve të mi, puna e tyre është si puna ime dhe në fakt ajo bazohet në prova dokumentare. Kjo na sjell në një pikë interesante. Provat dokumentare nuk janë absolute. Unë ju them gjithnjë studentëve të mi që nuk mund të shkruhet asnjëherë një histori përfundimtare”, shprehet historiani.
Ai sqaron se çdo vit, dokumente të reja bëhen të përdorshme në arkiva në Shqipëri e në Perëndim dhe me daljen e tyre kërkohet një ekzaminim i ri i ngjarjeve. “Kjo po ndodh në Shqipëri me historinë. Kjo është një gjë pozitive. Ne kemi një histori dhe të gjithë shpresojmë të japim një kontribut në të. Është jorealiste për një historian të pretendojë se po shkruan fjalën e fundit në një çështje historie. Unë kurrë nuk e kam pretenduar këtë dhe secili historian që e bën, është në një proces të gabuar dhe do zhgënjehet. Ne i bazojmë ato që shkruajmë në dokumente”, deklaroi Fischer. Sipas tij, meqë dokumentet janë shkruar apo prodhuar nga njerëz të tjerë, si ne, e të gjithë gabojmë, është e vështirë të vësh pikën e fundit. Pyetjes nëse duhet festuar data 28 apo 29 nëntor, historiani amerikan iu përgjigj: “I rëndësishëm është simboli ndonëse mirë është të vendoset për një datë. Amerika ka vendosur për 4 korrikun edhe pse të tjerë e patën firmosur deklaratën e pavarësisë javë më vonë”.
MILO
Çështja e luftës civile shihet ndryshe prej prof.Paskal Milos. “Është një tezë që përgjithësisht ngrihet nga njerëz që duan ti bëjnë atentat Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare të popullit shqiptar, ose më mirë do thosha kontributeve të çmuara të patjetërsueshme të të gjithë shqiptarëve antifashistë, në një ngjarje kaq madhore siç është Lufta e Dytë Botërore. Ka ardhur koha që tema e luftës të mos bëhet objekt debatesh politike, dhe as interpretime mbi baza politike. Është thënë shumë herë dhe unë dua ta përsëris edhe një herë tjetër, unë jam vetë historian, por, kjo çështje duhet tu lihet historianëve sepse ata kanë përgatitjen, kulturën, materialet dhe metodologjinë për të bërë një debat të shëndetshëm shkencor edhe rreth kësaj çështje”, tha prof.Milo. Po në rastin kur as historianët nuk janë dakord? Për këtë pyetje, Milo thotë se debati është krejt i natyrshëm. “S’ka problem. Mes historianëve le të ketë përplasje. Sepse shkëmbimi i mendimeve dhe argumenteve në fund të fundit gjen një mesatare ose shihet se cila është shumica e argumenteve në favor të njërës apo tjetrës tezë, ose se cilat janë raportet mes atyre që mbështesin njërën apo tjetrën tezë”. Milo e kalon me sportivitet pyetjen tjetër se edhe historianët shpesh janë të ngjyrosur politikisht, kur përgjigjet: “Nuk besoj se e keni provokimin në adresën time, sepse unë nuk kam hequr asnjëherë dorë nga profesioni im që e dashuroj dhe që nuk më lejon ndërgjegjja që të rrëshqas në një banalizim politik siç po ndodh nga shumë të tjerë”. Mbasi i bëhet me dije se për të njëjtën pyetje, luftë civile a çlirimtare, është pyetur edhe Fischer dhe ka thënë se ‘nëse nuk doni ta shihni si luftë civile, shiheni si betejë’, prof.Milo shprehet: “E kam trajtuar shpesh këtë çështje dhe mund tu them me përgjegjësi profesionale se lufta e shumicës së shqiptarëve ka qenë antifashiste, kundër pushtuesve. Kjo është tendenca, përmbajtja dhe thelbi i luftës. Mund të ketë pasur elementë të luftës civile në një moment të caktuar ose në një krahinë të caktuar. Ky është përkufizimi më i saktë, më shkencor e më i argumentuar”, e mbyll ai reagimin e tij./BW/
