Anija e famshme spanjolle ‘San Jose’, e zhytur nga topat në 1708 nga admirali britanik Charles Wagner në bregun e Cartagena de Indias, ka hapur një kapitull të ri në legjendën e saj në vitin 2014. Presidenti i Kolumbisë, Juan Manuel Santos, kreu njw vizitë diplomatike në Shtetet e Bashkuara ku ai mori një dhuratë nga Roger Dooley, një historian kuban. Ishte një hartë e lashtë e Karaibeve që tregonte vendin e saktë ku ishin mbetjet e anijes.
Një ishull që nuk ekziston më. Qeveria kolumbiane e analizoi atë, u takua me studiuesin, i cili siguroi më shumë dokumente arkivore nga Kuba, Xhamajka dhe Spanja dhe lundroi ekspeditën që në nëntor të vitit 2015 do të gjente mbetjet e anijes.
Në këto pothuajse tre vjet, një ekip i formuar nga Ministria e Kulturës, Drejtoria e Përgjithshme Detare (Dimar), Ministria e Jashtme, Presidenca e Santos dhe Instituti Kolumbian i Antropologjisë dhe Historisë (ICANH) kanë përgatitur hapin tjetër: 600 metra, nxjerrin eshtrat e galionit, analizojnë ato, i mbrojnë ato, i ekspozojnë ato dhe tregtojnë pjesë të asaj që gjendet.
Kolumbia ka një ligj që nga viti 2013 që, ndër të tjera, ju lejon të përdorni këtë lloj materiali për fitim, në kundërshtim me atë që është themeluar në Konventën e UNESCO-s mbi Trashëgiminë Kulturore Underwater të vitit 2001, për të cilën ky vend nuk është nënshkrues .
“Ligji ynë integron deklaratat deontologjike të konventës së UNESCO-s,” shpjegon Ernesto Montenegro, drejtor i ICANH, dhe një nga ata që janë përgjegjës për ekspeditën.
“Ne nuk kemi marrëdhënie me këtë institucion për një sërë çështjesh që vënë në dyshim sovranitetin kombëtar dhe autonominë për të menaxhuar asetet”.
Qëndrimi larg kësaj konvente lejon që Kolumbia të punësojë një partner investimi për të kryer operacionin. Për ta gjetur atë, ai ka hartuar një kontratë prej më shumë se 600 faqesh të njohura si APP (një aleancë publike-private) me kërkesat që do të duhet të përmbushen në një konkurs publik. Detyrimi i parë është që të depozitojë 60 milionë dollarë në një fond, buxheti që vendi i konsideron të nevojshëm për të siguruar punwn. Investimi përfshin ekspeditën, ndërtimin e një laboratori për të analizuar materialet dhe një muze në Cartagena de Indias.
Në kthim, kompania do të marrë deri në 50% të asaj që Këshilli Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore nuk e konsideron patrimonial. Për marrjen e vendimit, anëtarët e kësaj organizate me përfaqësuesit e ICAHN dhe Universitetit Kombëtar të Kolumbisë, ndër institucione të tjera, do të marrin parasysh pesë parime: përfaqësim, veçori, përsëritje, gjendje konservimi dhe rëndësi shkencore dhe kulturore.
E para për të diskutuar këto parime kanë qenë ekspertë të arkeologjisë nënujore të UNESCO-s.
“Shpërndarja e koleksionit të objekteve të gjetura dhe, çka është më e keqe, financimi i gërmimeve përmes shitjes së trashëgimisë, shkatërron gjurmët më të çmuara të së kaluarës që ujërat e Kolumbisë kanë për të ofruar”, thotë Auron Tare, kryetar i Këshillit Këshillëdhënës të Konventa e vitit 2001, duke njoftuar EL PAÍS se ata po përgatisin një vizitë në Kolumbi, duke e konsideruar këtë ekspeditë si një prioritet.
Sapo të përfundojë ekstraktimi dhe analiza, një ekspert do të jetë përgjegjës për vlerësimin e mbetjeve që janë konsideruar jo-pronë. Tabela e shkallëve të përcaktuara në kontratë përcakton se në fund të procesit, kompania do të marrë një shumë maksimale prej 147.5 milionë dollarësh që korrespondon me 29.5% të jo-aseteve.
Kolumbia nuk është vendi i parë për të botuar materiale që institucionet, siç është UNESCO, e konsiderojnë trashëgiminë. “Është një problem global”, thotë Tare.
Shembulli më i kujdesshëm është ai i rrënimit Hoi An, i zhytur në ujërat vietnameze. Kriteri i përsëritjes lejoi 90% të asaj që u gjetën në ankand.
“Ndërsa disa vende kanë bërë një hetim shkencor të trashëgimisë së tyre nënujore dhe kanë hapur muze të mrekullueshme si Vasa ose Arles, të tjerët e kanë humbur atë për shkak të këtij lloji të praktikës”, thotë eksperti i UNESCO-s.
