Lajmëroni kambanat të bien tri herë, sepse unë e di pse zogu në kafaz këndon. Lajmëroni të bien, sepse vendi po digjet nga malli dhe padurimi për të risjellë dhe njëherë në jetë kujtimet, të cilat fluturuan nëpër rrugëtime dhe qiej, të cilat i siguruan asaj mbijetesën në kohë. Dëgjoni se si ajo u bë e mirëqenë për ne, jo prej ndryshimit të lëkurës, por prej ndryshimit të mendësisë.
Ajo ndër të paktët i tregoi botës mbarë, se zogu nuk do të flasë, por do të këndojë. Ajo e cila nuk e mbajti vetëm për vete tregimin, por ja rrëfehu letrave të bardha, duke i dhënë ngjyrë të vërtetës, e cila në fillim është e trishtë dhe sjell dhembje shumë, shumë të mëdha.
Dhe në dhembjet më të mëdha, gjithmonë fshihen ëndrrat më të pabesueshme, ku me to përplasen gjenitë e së ardhmes, të cilat janë të paracaktuar për të treguar se përse kemi ardhur në këtë jetë.
Rruga e saj nisi në St. Louis, Missouri, nga ku mori rrjedhë e gjithë historia e saj, për t’u bërë ndofta artistja më me peshë e këtij shekulli dhe prej së cilës morën shkas mijëra të tjerë për të vazhduar rrugëtimin e tyre. Në atë qytet ku lumenjtë rrjedhin, ajo qysh në moshën trevjeçare përjetoi ndarjen e prindërve, ku babai i saj, së bashku me të vëllain katër vjeç, i dërgoi për të jetuar në Arkansas, me gjyshen e tyre.
Historia vetëm e zakonshme që nuk është, mbase e vështirë po, dhe më lejoni t’ju tregojë pse. Sepse, në kohën kur ajo lindi, historia po përballej me situata shumë të vështira ekonomike, sociale dhe kulturore.
Kur depresioni i madh ishte në fillesat e çmendurisë së tij. Kur përdaljet sociale dhe kulturore nuk kishin fre. Kohë kur asnjëri nuk ishte i sigurt dhe ku askush nuk mund t’ia lejonte vetes t’i besonte dikujt të panjohur. Kohë të tilla të elektrizojnë trupin dhe të zbukurojnë pamjen, duke menduar se të gjithë ne e hëngrëm.
E ndaj, kur të gjitha këto ngjarje ishin procese, të cilat ishin ende në zhvillim, ajo po rritej duke u zhvilluar në rrethanat e këtyre proceseve, dhe vendimi i marrë së bashku me vëllain e saj, Baily Jr., katër vjet më vonë për të shkuar e për të jetuar me nënën e tyre, ndoshta do të përbënte një ndër ato vendime, ndër të cilat ajo me kënaqësi do të donte ta kthente pas, pasi në atë periudhë me të u abuzua seksualisht nga i dashuri i nënës së saj.
Një burrë, i cili quhej Freeman, e për ironi të fatit u lirua nga burgu pas vetëm një nate qëndrimi. Dhe për besë u bë një burrë i lirë, pasi pak ditë më vonë u dërgua në duart e Perëndisë, mendohet nga xhaxhallarët e vajzës, e cila besonte se zëri i saj e vrau atë burrë.
Ashtu siç ajo është shprehur: “Besova se zëri im e vrau atë; e vrava atë njeri, sepse i tregova emrin dhe më pas mendova të mos flisja më, sepse zëri im mund të vriste këdo”. Për këtë ngjarje ajo nuk foli për pesë vjet me radhë, duke besuar se ishte ajo vrasësja.
Shihni se si gjenitë piqen e gatuhen, për të rrezatuar gjithçka që një qenie inteligjente ka nevojë të dijë! Andaj, kur ju thonë se jeni normal, të zakonshëm, do t’ju sugjeroja ta merrnit për kompliment.
Këto vite heshtjeje, ajo i kaloi pranë muzikës, librave nga ku u zhvillua dhe talenti i saj, për të qenë e paarrirë nga të gjithë. Talenti për të fituar kudo dhe në çdo fushë. Ajo po jepte shenjat se ishte një dhe e vetme në llojin e saj.
Diçka ju mor dhe diçka e pabesueshme ju dha, talenti për të parë shpirtin e vërtetë të frymëzimit të qenies njerëzore, të shohësh përtej ngjyrave dhe egos. Ajo po jepte shenjat e atij njeriu, i cili ka impakt të menjëhershëm përkundrejt të tjerëve, sepse qëndrimet e saj po fillonin të thelloheshin dhe të mbaheshin nga rrënjë të forta. Dhe këto rrënjë kanë vetëm një emër, znj. Bertha Flowers, mësuesja e saj, e cila e kishte çuar në disa vende në botë, të cilat do të kishin një ndikim jashtëzakonisht të madh tek ajo.
E kishte prezantuar me William Shakespeare, Charles Dickens, Edgar Allan Poe, Douglas Johanson dhe James Weldon Johanson. I kishte dhënë të zezës së saj dinjitetin për të vazhduar përpara kur e kishte prezantuar me Frances Harper, Anne Spencer dhe Jessie Fauser, të tria shkrimtare femra me ngjyrë. Në moshën shtatëmbëdhjetëvjeçare, ajo i dha jetë djalit të saj, Clyde.
Ju e mendoni atë se ka lindur duke shkruar, duke dhënë konferenca, duke u dëgjuar, duke u aspiruar e duke u lëvduar. Të marrosur pas aktualitetit. Jo nuk është kështu dhe nuk duhet të ishte kështu. Ajo nuk duronte pabarazitë klasore, gjinore, racore, të gjithfarëllojshme dhe as nuk pyeti kurrkënd duke përfshirë dhe nënën e saj, kur u martua me Tosh Angelos, pavarësisht se ishte i bardhë dhe grek.
Ndonëse ajo martesë zgjati vetëm katër vjet. Jo, jo do duhet të filloni të ndryshoni konfigurimin që keni për këtë grua, femër, zonjë, sepse një pjesë të mirë të jetës së saj e ka kaluar duke kërcyer profesionalisht nëpër klube nate, rreth San Franciskos, aty ku dritat ndizeshin e fikeshin për të diktuar “The Purple Onion”. Këtu në këtë vend, e rrethuar nga miqtë dhe agjentët e saj, ajo mori dhe nofkën e saj të plotë. Pasi emri i saj nga Marguerite, vëllai e thërriste gjithmonë “e imja”.
Gjatë kësaj periudhe të artë të karrierës së saj si kërcimtare profesioniste, ajo zhvillojë një tur të gjatë nëpër Europë, nga ku krijoi dhe një zakon të çuditshëm: të mësonte të gjitha gjuhët e shteteve ku shkelte dhe brenda pak viteve ajo u bë një njohëse e mirë e gjuhëve. Nën ngjyrat e muzikës Calypso, ajo nxori dhe albumin e saj të parë më 1957-n, “Miss Calypso”.
Në Nju Jork, gjeti mbështetjen e John Oliver Killens, nga ku u bashkua me “Hellen Writers Guild”, ku u takua me disa autorë afro-amerikanë, si Rosa Guy, të cilët do ta ndihmonin të ishte ajo që u bë më vonë.
Ngjarjet e viteve, të cilat kishin një përqendrim shumë të madh të vëmendjes te të drejtat e njerëzve me ngjyrë, bënë të mundur që ajo të takohej me heroin e Selmës, “I have a dream”, nga ku zhvilloi së bashku me Killensin, “legjendaren” “Cabaret for Freedome”, e më pas u propozua dhe u caktua koordinatore e Konferencës së Lidershipit të Kristianëve të Jugut (SCLC). Ju tregova që në fillim se rruga e saj është e përbërë nga milje të shumta, të cilat e kanë bërë që të përshkojë dhe oqeanin për të filluar e për të punuar nëpër gazetat e Ganës dhe të Egjiptit si asistente redaktore, e më pas si profesoreshë në Universitetin e Ganës, ku u detyrua të qëndrojë për një kohë më të gjatë, për shkak të një aksidenti automobilistik që i biri i pësojë.
Aty ajo pati mundësinë që të takonte Malcolm X, dhe të hidhte themelet e një miqësie, që në zemër do të zgjaste përjetë, por në Tokë, do të zgjaste deri më 1965-n, kur ajo dhe Malcolm X u rikthyen në Shtetet e Bashkuara të Amerikës për të ngritur një organizatë të re, të quajtur Organizata e Unitetit të Afro-Amerikanëve, për të drejtat civile, nga ku një ditë më vonë, Malcolm X u vra dhe ku dhembje të forta pushtuan zemrën dhe shpirtin e asaj vajze, e cila u duk se do të ndryshojë përgjithmonë.
Ndonëse u përpoq të ndryshonte drejtimin dhe arsyetimin e jetës, për të gjetur prehje në Hawaii tek i vëllai, për të vazhduar karrierën e saj si këngëtare, ajo nuk mundi të hiqte dorë nga dhuntia e saj për të vazhduar luftën për nder të vëllezërve dhe motrave të saj. Shihni, lufta të bën më të mirë ndonjëherë. Ajo shkoi në Nju Jork më 1967-n, ku ritakoi mikeshën e saj, Rosa Guy, dhe “vëllain” e saj, James Baldwin. Në vitin 1968, ku fryma antizezake kishte arritur kulmin, Martin Luther King, Jr. i kërkoi asaj të organizonte një marrshim, nga ku pati shumë të vrarë dhe miku i saj Gillespie kujton: “1968-a ishte një vit i trishtë, plot dhembje, të vrarë, por ishte gjithashtu dhe viti kur Amerika e para dëshmoi shpirtin e gjenialitetin krijues të kësaj gruaje”. Në po të njëjtin vit, e inspiruar nga ngjarjet dhe miqtë e saj, ajo krijojë autobiografinë e saj të parë, “I Know Why the Cadged Bird Sings”, nga ku mori dhe mirënjohjen ndërkombëtare. Dhe gjithçka tjetër ka qenë histori për Maya Angelou.
Shihni miq, nuk ka një motiv, arsye pse ndodh kështu apo pse ndodh në një mënyrë tjetër. Është forca që tregohet pas ngjarjes që dikton vlerat dhe arritjet e vërteta. Nuk ka forcë më të madhe sesa hedhja poshtë e barrierave, të cilat të pengojnë për të arritur shndritjen tënde. “Nëse shpenzon kohën me ide për të ngjasuar normal, atëherë nuk do të dish kurrë sesa i mrekullueshëm mund të kishe qenë”, thotë Maya.
Nuk mendoj se ajo nuk e ka vrarë mendjen për çfarë të tjerët thoshin rreth historisë së saj, por ndonëse ishte stër stërmbesa e Mary Lee, e cila mbeti shtatzënë me gjyshen e Maya-s, nga pronari i saj i bardhë, John Savin, i cili e detyrojë Lee-n të nënshkruante një deklaratë që ai nuk ishte babai i fëmijës dhe të akuzonte një tjetër; ndonëse deklarata u provua që ishte e rreme dhe ai ishte babai, juria për të gjitha këto e gjeti atë jo fajtor; ndonëse stër stërgjyshja e saj u dërgua në shtëpinë e të varfërve në Missouri për të lindur vajzën e saj, Margaret Baxter; ndonëse u përdhunua; ndonëse kundër të gjithëve dhe gjithçkaje ajo nuk rreshti së ndihmuari, lektuari (ndonëse pa diplomë universitare), së botuari, prodhuari filma dhe muzikë, duke folur për gjithçka njerëzit kishin nevojë. Ajo nuk rreshti së thëni edhe kur u ngujua të mos fliste që: Unë ngrihem, ashtu si jeta; Unë jam ëndrra dhe shpresa e skllavit dhe kaq natyrshëm … unë përsëri ngrihem. Tani e kuptoni pse zogu këndon.
